Tam Rekabet Piyasa (Perfect Competition)
Çok sayıda alıcı ve satıcının olduğu bu piyasada satıcılar genellikle küçük ve orta boylu işletmelerden oluşur.Tam rekabet piyasasında bir firmanın fiyat üzerindeki yukarı ya da aşağı yönde değişikliği piyasa fiyatını tek başına değiştiremez.Tam rekabet piyasasında firmanın talep ve gelir eğrilerine baktığımızda ise piyasa talebi tüm tüketicilerin taleplerinin, piyasa arzı ise firmaların arzlarının yatay toplamı ile elde edilir.Bu nedenle piyasa talep eğrisi negatif, arz eğrisi ise pozitif eğilime sahiptir ve piyasa dengesi arz ve talep eğrilerinin kesişim noktasında gerçekleşir.
Tam rekabet piyasasının varsayımları ise;
- Alıcı ve satıcıların hiçbir maliyet ve engelleme ile karşılaşmadan istedikleri zaman piyasaya girebilmeleri ve çıkabilmelerine mobilite koşulu
- Piyasada her bir satıcının satmış olduğu malın aynı özelliklerde olmasına homojenlik koşulu
- Gerek satıcının gerekse alıcıların piyasa hakkında tüm bilgiye anında sahip olabilmelerine tam bilgiye sahip olma
- Tek bir satıcı ve alıcının piyasa fiyatını etkileme gücü olmamasına ise atomisite koşulu denmektedir.
Monopol Piyasa (Monopoly)
Yalnızca bir satıcının yer aldığı piyasa türüdür.Bu piyasada herhangi bir rekabetten söz edilemez, fiyatı satıcı belirler.Piyasada tek bir firmanın kalması sonucu oluşan monopol piyasasına doğal monopol adı verilir.
Monopol piyasasının ortaya çıkış nedenleri ise;
1.Yasal Hukuki Engeller
- Devlet eliyle monopol oluşturma: Bu tür yasal monopollerin oluşturulmasıyla devlet gelir elde etmeyi ve toplumsal faydayı arttırmayı hedefler.
- Patent: Bir buluşun başkaları tarafından izinsiz olarak üretilmesi,satılması ve ithalatı gibi konularda kullanımının engellenmesini ve patent süresi boyunca firmanın monopol konumunda kalmasını sağlar.
- Lisans: Bir mal veya hizmetin üretimi için yasal olarak izin yani lisans alınması yasal engellemelerle monopol oluşumuna neden olur.
2.Ölçek Ekonomileri
Firmanın üretim kapasitesini arttırması sonucunda uzun dönem ortalama maliyetlerinin azalması olarak ifade edilen ölçek ekonomileri zaman içinde firmanın piyasada tek bir firma olarak kalmasına neden olur.
3.Firmalar Arası Anlaşmalar
Firmaların tek bir firmaymış gibi birlikte hareket etmeleriyle oluşur.Bunlar kendi içinde kartel ve tröst olarak ikiye ayrılır.Kartel; belirli bir faaliyet dalında firmaların hukuki bağımsızlıklarını kaybetmeden aralarındaki rekabeti ortadan kaldırmak için fiyat,üretim gibi konularda yapmış oldukları anlaşmalar sonucu ortaya çıkar.Tröst ise kartelden daha ileri bir birleşmeyi ifade eder.Tröstte firmalar gerek yasal gerekse mali konularda birleşerek bütün konularda ortak hareket ederek karlarını arttırmayı hedeflerler.
Oligopol Piyasa (Oligopoly)
Oligopol piyasası, birbirlerinin kararlarını etkileyebilecek kadar az sayıda satıcının ve çok sayıda alıcının bulunduğu piyasadır.Bir piyasanın oligopol piyasa olarak adlandırılabilmesi için en azından iki tane satıcının olması gereklidir.Bir malın iki tane satıcının bulunduğu piyasaya duepol piyasa, üç tane satıcının bulunduğu piyasaya ise triopol piyasa denmektedir.Ayrıca oligopol piyasasında yoğun bir rekabet söz konusu değildir.
İktisat teorisinde oligopol piyasaları, anlaşmalı ve anlaşmasız oligopoller diye ikiye ayrılmaktadır.Klasik modeller olarak adlandırılan anlaşmasız oligopol modelleri rekabet üzerine kurulmuştur.Örnek olarak Cournot Modelini verebiliriz.Anlaşmalı oligopol modeli ise firmalar fiyat,üretim gibi kararları işbirliği yaparak alırlar.Buna örnek ise karteli gösterebiliriz.
Monopolcü Rekabet Piyasa (Monopolistic Competition)
Tam rekabette olduğu gibi piyasada çok sayıda alıcı ve satıcı bulunmaktadır.Monopolcü rekabet piyasasının talep eğrisi ise bu piyasada malların yakın ikame malları olması sebebiyle talep eğrisi monopol piyasasınınkine göre daha esnektir.
Monopolcü piyasanın varsayımları ise;
- Piyasada çok sayıda alıcı ve satıcının bulunması
- Heterojenlik (ürün farklılaştırılması)
- Piyasa giriş çıkış engelinin olmamasıdır.